عمرو زكريا خليل
07/09/2009, 12:06 PM
הייתה מלחמה. הפסדנו
מאת יוסי אמיתי
"כאן נלחמים בזבובים", מכריז שלט גדול שהוצב בפתחה של מסעדה קהירית. צעיר שעובר במקום נכנס למסעדה, רק כדי לגלות כי היא רוחשת להקות זבובים המעופפות בחלל באין מפריע. "סלח לי", הוא פונה אל אחד המלצרים, "איך זה מסתדר עם השלט בחוץ?". "אדוני", עונה לו המלצר, "הייתה מלחמה. הפסדנו".
ובכן, הייתה מלחמה שניהל מחנה השלום הישראלי נגד ההתנחלויות בשטחים הכבושים. הפסדנו אותה. ההתנחלויות בשטחים מהוות מזה שנים עובדה בלתי הפיכה. קשה לראות כיצד תוכל ממשלה ישראלית כלשהי, באיזשהו עתיד נראה לעין, לפנות 300 אלף מתנחלים יהודים מן השטחים אל תוך מדינת ישראל הריבונית, כאשר פינויים של כ-8000 מתנחלים מגוש קטיף במסגרת ה"התנתקות" היה קשה כקריעת ים סוף, כרוך במצבים טראגיים, חלקם אמיתיים וחלקם מבוימים, והציב את החברה הישראלית על פי תהום של מלחמת אזרחים. מה גם ש"המרד הכתום" טרם הסתיים, ורוח הרפאים שלו רודפת ותמשיך לרדוף אותנו. פינוי הרבה יותר מאסיבי של מתנחלים, בהקשר של שלום ישראלי-פלסטיני, לא זו בלבד שנראה כמשימה בלתי אפשרית, אלא שהוא עלול לפוצץ כל הסכם שלום שיושג, אם יושג.
יתר על כן: ההתנחלויות לא קמו על אפן ועל חמתן של ממשלות ישראל מאז 1967, אלא בעידודן הפיזי והערכי, הסמוי והגלוי. היטיב לתאר זאת מאיר אריאל המנוח, בשירו הנפלא "מדרש יונתי", כאשר כתב כי שוד הקרקעות נעשה "בספק מרמה, בחשד גזל / בחסות החשיכה, בחסינות מושל". אין להתנחם בנחמה הקלושה ש"הגולם קם על יוצרו". הגולם הוא דייר קבע אצל יוצרו. קציני צה"ל לא מעטים מתגוררים בהתנחלויות בשטחים הכבושים, מרושתים חברתית ואידיאולוגית אל המתנחלים, ולא פעם מיידעים אותם מראש על ניסיונות הסרק של הצבא לפינוי "מאחזים בלתי חוקיים". כך עושה "נוער הגבעות" (ובעצם, מחנה המתנחלים כולו) "בית ספר" לצה"ל, שקציניו משתפים בדרך כלל פעולה עם הפארסה הזאת. אם יש קצינים (נער יספרם) המנסים לנקוט אמות מידה אחרות בטיפולם בסוגיה, כי אז יורדים לחייהם ועושים להם רצח אופי.
קשה היא התבוסה, אך אפשר שמעז ייצא מתוק. לצורך הדיון, אני מוכן לאמץ שתי מנטרות שאותן משמיעים המתנחלים ותומכיהם: האחת, ש"אין לעקור אדם מביתו" (יש לקוות שיהיו מוכנים להחיל עקרון זה גם על המשפחות הפלסטיניות שנעקרו בשייח' ג'ראח, ואף לגלות חמלה כלשהי לעקורים הפלסטיניים ממלחמת 1948), והשנייה, ש"אין מניעה שיתקיים מיעוט יהודי בשטחי המדינה הפלסטינית, כשם שקיים מיעוט ערבי במדינת ישראל". בהנחה שהמשא ומתן העתידי בין ישראל לרשות הפלסטינית, בליווי צמוד של ממשל אובאמה, יניב תוצאות אשר תתבססנה על "פתרון שתי המדינות", ראוי שישראל תחתור להסכמה, כי המתנחלים הישראליים שיתגוררו מחוץ לגבולות בין ישראל לרשות הפלסטינית אשר יוסכם עליהם יוכלו להישאר בבתיהם במעמד של תושבי המדינה הפלסטינית (או אף אזרחיה), תחת ערבויות נאותות, ובלבד שיתחייבו לכבד את החוק והמשפט של מדינה זו. נשיא הרשות הפלסטינית, אבו מאזן, הצהיר מספר פעמים בעבר כי אינו שולל אפשרות כזאת. ראוי שישראל תפעל לשכנע אותו כי ברמה העקרונית אין לקבל מצב בו יהודים-ישראלים לא יוכלו להתגורר בתחומי המדינה הפלסטינית, וברמה המעשית עדיפה אופציה זו על פינוי כוחני של מתנחלים, אשר יבעיר את החברה הישראלית ויפוצץ כל הסכם שלום שעליו יוסכם במשא ומתן. אם אופציית התושבות במדינה הפלסטינית לא תהיה מקובלת על המתנחלים, כי אז תהיה פתוחה לפניהם הדרך של התפנות מרצון אל תוך תחומי מדינת ישראל הריבונית, בליווי סל קליטה נדיב.
האם זה תרחיש נאיבי ובלתי אפשרי? ייתכן, ולו אך מן הסיבה שההתנחלויות נועדו מלכתחילה לתכלית פוליטית: מניעת הקמתה של מדינה פלסטינית לצד מדינת ישראל. אם הנחת המוצא שלנו הייתה, ששלום ישראלי-פלסטיני ייכון רק על בסיס פתרון שתי המדינות, כי אז חתירת המתנחלים למנוע את הקמת המדינה הפלסטינית היא שוות ערך לטרפוד כל פתרון של שלום מעיקרו. ממילא אין הטענה (המוצדקת כשלעצמה) כי "אין לעקור אדם מביתו" אלא כסות לניסיון כפייה כוחני של אג'נדת ארץ ישראל השלמה על אזרחי מדינת ישראל, שרובם אינם רוצים בה.
* ד"ר יוסי אמיתי מלמד במחלקה ללימודי המזרח התיכון באוניברסיטת בן גוריון. בעבר היה מנהל המרכז האקדמי הישראלי בקהיר.
اليكم المقال باللغة العربية بيد الكاتب وليس ترجمة للنص العبرى
كانت حرب وخسرناها
بقلم: د. يوسي اميتاي
"هنا نحارب الذباب!". هذا – حسب نكتة شعبية مصرية – ما كانت تنص عليه لافتة ضخمة في واجهة مطعم في قلب مدينة القاهرة. وعندما دخل عابر سبيل هذا المطعم اكتشف مدهشا ان فرق غفيرة من الذباب تحلّق في الفضاء هناك دون ازعاج. وحين توجه الى السفرجي مستغربا كيف يستقيم هذا الوضع مع ما تنص عليه اللافتة, رد عليه قائلا: "يا سيدي, كانت هناك حرب وخسرناها".
اجل, لقد كانت هناك حرب خاضها معسكر السلام الاسرائيلي ضد المستوطنات في الاراضي الفلسطينية المحتلة, وخسرها. ان المستوطنات في الاراضي المحتلة اصبحت منذ فترة ليست بقصيرة امرا واقعا غير قابل للتقلب. ويستصعب الى حد الاستحالة التصور كيف تستطيع أي حكومة اسرائيلية, في أي مستقبل منظور, القيام باخلاء 300 الف مستوطن يهودي من الاراضي المحتلة الى الاراضي الاسرائيلية السيادية, اذا ما اخذنا بالحسبان ان اخلاء حوالي 8000 مستوطن فقط من ديارهم في قطاع غزة كان امرا في منتهى الصعوبة, واكبته حالاات تراجيدية, بعضها حقيقي وبعضها مفتعل, مما نصب المجتمع الاسرائيلي امام حافة هاوية الحرب الأهلية. ناهيك عن ان "الثورة البرتقالية" (أي ثورة المستوطنين) لم تنته بعد, وما زالت اشباحها تلاحقنا الى هذا اليوم. ان اخلاءا اكثر شمولا للمستوطنين, في سياق ابرام اتفاقية سلام اسرائيلية فلسطينية مستقبلية, يبدو وكأنه مهمة مستحيلة, بل من شأن مثل هذا الاخلاء ان يفجر أي اتفاقية سلام قد يتم التوصل اليها.
يضاف الى ذلك ان المستوطنات الاسرائيلية منذ 1967 لم تقم رغما عن ارادة حكومات اسرائيل المتتالية, بل قامت بتشجيع منها ماديا ومعنويا , علنا وخفاءا. لا عزاء في المقولة الجوفاء ان "المخلوق ثار على صانعه", حيث ان المخلوق ساكن ثابت لدى من صنعه. هنالك ضباط بجيش الدفاع ليسوا بقلائل يقطنون في المستوطنات في الاراضي المحتلة, وهم مترابطون اجتماعيا وايديولوجيا مع المستوطنين. وكثيرا ما يخبرونهم مسبقا بمحاولات الجيش التظاهرية اخلاء بعض "المواقع غير المشروعة". هكذا يلقن المستوطنون جيش الدفاع درسا رادعا, فيما يتعاون ضباط الجيش عامة مع هذه المهزلة. واذا وجد هناك ضباط معدودون يتعاملون مع هذه الاشكالية بشكل مختلف, فانهم يتعرضون لمطاردة وقحة من قبل المستوطنين ومن لف لفهم.
انها حقا هزيمة نكراء, ولكن ربما يوجد شعاء من النور في آخر النفق. انني على استعداد جدلا ان اتبنى مقولتين كثيرا ما يستخدمهما المستوطنون, احداهما انه "لا يجوز تشريد أي انسان من بيته" (املا مني انهم سوف يوافقون على انسحاب هذا المبدأ ايضا على العائلات الفلسطينية التي تم تشريدها مؤخرا من ديارها في حي الشيخ جراح بالقدس, وان يبدوا بعض التعاطف مع المشردين الفلسطينيين عام 1948), والاخرى انه "لا مانع ان توجد اقلية يهودية تقطن في الدولة الفلسطينية, مثلما توجد اقلية عربية فلسطينية تقيم في دولة اسرائيل". وافتراضا منا بان المفاوضات التي سوف تجري بين اسرائيل والسلطة الفلسطينية, برعاية ادارة الرئيس اوباما, ستثمر حلا مبنيا على صيغة "الدولتين للشعبين", فانه يجدر باسرائيل المطالبة بالسماح للمستوطنين الذين سيقيمون خارج حدود اسرائيل المتفق عليها بالبقاء في ديارهم كمواطنين في الدولة الفلسطينية, مع ضمان امنهم, شريطة ان يلتزموا باحترام قوانين تلك الدولة. لقد صرح الرئيس محمود عباس اكثر من مرة بانه لا يستبعد هذا الخيار. والاولى باسرائيل ان تحاول اقناعه انه على الصعيد المبدئي لا يمكن قبول حالة لن تسمح ليهود اسرائيليين الاقامة في الدولة الفلسطينية. اما على الصعيد العملي فان هذا الخيار افضل من اخلاء المستوطنين بالقوة, مما سوف يشعل المجتمع الاسرائيلي برمته وينسف أي اتفاقية سلام سوف يتم التوصل اليها من خلال العملية التفاوضية. واذا ما رفض المستوطنون خيار الاقامة في الدولة الفلسطينية, فسوف يبقى مفتوحا امامهم سبيل الجلاء الطوعي الى داخل الحدود السيادية لدولة اسرائيل, مع منحهم دعما ماديا سخيا من قبل السلطات الاسرائيلية.
هل هذا السيناريو غير واقعي وغير قابل للتطبيق؟ ربما يكون كذلك, ولو لسبب ان الهدف من اقامة المستوطنات اساسا كان وما زال سياسيا بحتا: الحيلولة دون اقامة دولة فلسطينية الى جانب دولة اسرائيل. واذا كنا ننطلق من الفرضية بان السلام الاسرائيلي الفلسطيني لا يمكن ان يتحقق الا من خلال حل الدولتين للشعبين, فان مساعي المستوطنين لمنع اقامة الدولة الفلسطينية يساوي نسف أي حل سلمي اصلا. وهكذا فان المقولة (التي لها ما يبررها من حيث المبدأ) انه "لا يجوز تشريد أي انسان من بيته" ليست الا خفاءا لفرض اجندة "اسرائيل الكبرى" بالاكراه على مواطني دولة اسرائيل, وهي الاجندة التي لا تريدها اغلبية المواطنين.
מאת יוסי אמיתי
"כאן נלחמים בזבובים", מכריז שלט גדול שהוצב בפתחה של מסעדה קהירית. צעיר שעובר במקום נכנס למסעדה, רק כדי לגלות כי היא רוחשת להקות זבובים המעופפות בחלל באין מפריע. "סלח לי", הוא פונה אל אחד המלצרים, "איך זה מסתדר עם השלט בחוץ?". "אדוני", עונה לו המלצר, "הייתה מלחמה. הפסדנו".
ובכן, הייתה מלחמה שניהל מחנה השלום הישראלי נגד ההתנחלויות בשטחים הכבושים. הפסדנו אותה. ההתנחלויות בשטחים מהוות מזה שנים עובדה בלתי הפיכה. קשה לראות כיצד תוכל ממשלה ישראלית כלשהי, באיזשהו עתיד נראה לעין, לפנות 300 אלף מתנחלים יהודים מן השטחים אל תוך מדינת ישראל הריבונית, כאשר פינויים של כ-8000 מתנחלים מגוש קטיף במסגרת ה"התנתקות" היה קשה כקריעת ים סוף, כרוך במצבים טראגיים, חלקם אמיתיים וחלקם מבוימים, והציב את החברה הישראלית על פי תהום של מלחמת אזרחים. מה גם ש"המרד הכתום" טרם הסתיים, ורוח הרפאים שלו רודפת ותמשיך לרדוף אותנו. פינוי הרבה יותר מאסיבי של מתנחלים, בהקשר של שלום ישראלי-פלסטיני, לא זו בלבד שנראה כמשימה בלתי אפשרית, אלא שהוא עלול לפוצץ כל הסכם שלום שיושג, אם יושג.
יתר על כן: ההתנחלויות לא קמו על אפן ועל חמתן של ממשלות ישראל מאז 1967, אלא בעידודן הפיזי והערכי, הסמוי והגלוי. היטיב לתאר זאת מאיר אריאל המנוח, בשירו הנפלא "מדרש יונתי", כאשר כתב כי שוד הקרקעות נעשה "בספק מרמה, בחשד גזל / בחסות החשיכה, בחסינות מושל". אין להתנחם בנחמה הקלושה ש"הגולם קם על יוצרו". הגולם הוא דייר קבע אצל יוצרו. קציני צה"ל לא מעטים מתגוררים בהתנחלויות בשטחים הכבושים, מרושתים חברתית ואידיאולוגית אל המתנחלים, ולא פעם מיידעים אותם מראש על ניסיונות הסרק של הצבא לפינוי "מאחזים בלתי חוקיים". כך עושה "נוער הגבעות" (ובעצם, מחנה המתנחלים כולו) "בית ספר" לצה"ל, שקציניו משתפים בדרך כלל פעולה עם הפארסה הזאת. אם יש קצינים (נער יספרם) המנסים לנקוט אמות מידה אחרות בטיפולם בסוגיה, כי אז יורדים לחייהם ועושים להם רצח אופי.
קשה היא התבוסה, אך אפשר שמעז ייצא מתוק. לצורך הדיון, אני מוכן לאמץ שתי מנטרות שאותן משמיעים המתנחלים ותומכיהם: האחת, ש"אין לעקור אדם מביתו" (יש לקוות שיהיו מוכנים להחיל עקרון זה גם על המשפחות הפלסטיניות שנעקרו בשייח' ג'ראח, ואף לגלות חמלה כלשהי לעקורים הפלסטיניים ממלחמת 1948), והשנייה, ש"אין מניעה שיתקיים מיעוט יהודי בשטחי המדינה הפלסטינית, כשם שקיים מיעוט ערבי במדינת ישראל". בהנחה שהמשא ומתן העתידי בין ישראל לרשות הפלסטינית, בליווי צמוד של ממשל אובאמה, יניב תוצאות אשר תתבססנה על "פתרון שתי המדינות", ראוי שישראל תחתור להסכמה, כי המתנחלים הישראליים שיתגוררו מחוץ לגבולות בין ישראל לרשות הפלסטינית אשר יוסכם עליהם יוכלו להישאר בבתיהם במעמד של תושבי המדינה הפלסטינית (או אף אזרחיה), תחת ערבויות נאותות, ובלבד שיתחייבו לכבד את החוק והמשפט של מדינה זו. נשיא הרשות הפלסטינית, אבו מאזן, הצהיר מספר פעמים בעבר כי אינו שולל אפשרות כזאת. ראוי שישראל תפעל לשכנע אותו כי ברמה העקרונית אין לקבל מצב בו יהודים-ישראלים לא יוכלו להתגורר בתחומי המדינה הפלסטינית, וברמה המעשית עדיפה אופציה זו על פינוי כוחני של מתנחלים, אשר יבעיר את החברה הישראלית ויפוצץ כל הסכם שלום שעליו יוסכם במשא ומתן. אם אופציית התושבות במדינה הפלסטינית לא תהיה מקובלת על המתנחלים, כי אז תהיה פתוחה לפניהם הדרך של התפנות מרצון אל תוך תחומי מדינת ישראל הריבונית, בליווי סל קליטה נדיב.
האם זה תרחיש נאיבי ובלתי אפשרי? ייתכן, ולו אך מן הסיבה שההתנחלויות נועדו מלכתחילה לתכלית פוליטית: מניעת הקמתה של מדינה פלסטינית לצד מדינת ישראל. אם הנחת המוצא שלנו הייתה, ששלום ישראלי-פלסטיני ייכון רק על בסיס פתרון שתי המדינות, כי אז חתירת המתנחלים למנוע את הקמת המדינה הפלסטינית היא שוות ערך לטרפוד כל פתרון של שלום מעיקרו. ממילא אין הטענה (המוצדקת כשלעצמה) כי "אין לעקור אדם מביתו" אלא כסות לניסיון כפייה כוחני של אג'נדת ארץ ישראל השלמה על אזרחי מדינת ישראל, שרובם אינם רוצים בה.
* ד"ר יוסי אמיתי מלמד במחלקה ללימודי המזרח התיכון באוניברסיטת בן גוריון. בעבר היה מנהל המרכז האקדמי הישראלי בקהיר.
اليكم المقال باللغة العربية بيد الكاتب وليس ترجمة للنص العبرى
كانت حرب وخسرناها
بقلم: د. يوسي اميتاي
"هنا نحارب الذباب!". هذا – حسب نكتة شعبية مصرية – ما كانت تنص عليه لافتة ضخمة في واجهة مطعم في قلب مدينة القاهرة. وعندما دخل عابر سبيل هذا المطعم اكتشف مدهشا ان فرق غفيرة من الذباب تحلّق في الفضاء هناك دون ازعاج. وحين توجه الى السفرجي مستغربا كيف يستقيم هذا الوضع مع ما تنص عليه اللافتة, رد عليه قائلا: "يا سيدي, كانت هناك حرب وخسرناها".
اجل, لقد كانت هناك حرب خاضها معسكر السلام الاسرائيلي ضد المستوطنات في الاراضي الفلسطينية المحتلة, وخسرها. ان المستوطنات في الاراضي المحتلة اصبحت منذ فترة ليست بقصيرة امرا واقعا غير قابل للتقلب. ويستصعب الى حد الاستحالة التصور كيف تستطيع أي حكومة اسرائيلية, في أي مستقبل منظور, القيام باخلاء 300 الف مستوطن يهودي من الاراضي المحتلة الى الاراضي الاسرائيلية السيادية, اذا ما اخذنا بالحسبان ان اخلاء حوالي 8000 مستوطن فقط من ديارهم في قطاع غزة كان امرا في منتهى الصعوبة, واكبته حالاات تراجيدية, بعضها حقيقي وبعضها مفتعل, مما نصب المجتمع الاسرائيلي امام حافة هاوية الحرب الأهلية. ناهيك عن ان "الثورة البرتقالية" (أي ثورة المستوطنين) لم تنته بعد, وما زالت اشباحها تلاحقنا الى هذا اليوم. ان اخلاءا اكثر شمولا للمستوطنين, في سياق ابرام اتفاقية سلام اسرائيلية فلسطينية مستقبلية, يبدو وكأنه مهمة مستحيلة, بل من شأن مثل هذا الاخلاء ان يفجر أي اتفاقية سلام قد يتم التوصل اليها.
يضاف الى ذلك ان المستوطنات الاسرائيلية منذ 1967 لم تقم رغما عن ارادة حكومات اسرائيل المتتالية, بل قامت بتشجيع منها ماديا ومعنويا , علنا وخفاءا. لا عزاء في المقولة الجوفاء ان "المخلوق ثار على صانعه", حيث ان المخلوق ساكن ثابت لدى من صنعه. هنالك ضباط بجيش الدفاع ليسوا بقلائل يقطنون في المستوطنات في الاراضي المحتلة, وهم مترابطون اجتماعيا وايديولوجيا مع المستوطنين. وكثيرا ما يخبرونهم مسبقا بمحاولات الجيش التظاهرية اخلاء بعض "المواقع غير المشروعة". هكذا يلقن المستوطنون جيش الدفاع درسا رادعا, فيما يتعاون ضباط الجيش عامة مع هذه المهزلة. واذا وجد هناك ضباط معدودون يتعاملون مع هذه الاشكالية بشكل مختلف, فانهم يتعرضون لمطاردة وقحة من قبل المستوطنين ومن لف لفهم.
انها حقا هزيمة نكراء, ولكن ربما يوجد شعاء من النور في آخر النفق. انني على استعداد جدلا ان اتبنى مقولتين كثيرا ما يستخدمهما المستوطنون, احداهما انه "لا يجوز تشريد أي انسان من بيته" (املا مني انهم سوف يوافقون على انسحاب هذا المبدأ ايضا على العائلات الفلسطينية التي تم تشريدها مؤخرا من ديارها في حي الشيخ جراح بالقدس, وان يبدوا بعض التعاطف مع المشردين الفلسطينيين عام 1948), والاخرى انه "لا مانع ان توجد اقلية يهودية تقطن في الدولة الفلسطينية, مثلما توجد اقلية عربية فلسطينية تقيم في دولة اسرائيل". وافتراضا منا بان المفاوضات التي سوف تجري بين اسرائيل والسلطة الفلسطينية, برعاية ادارة الرئيس اوباما, ستثمر حلا مبنيا على صيغة "الدولتين للشعبين", فانه يجدر باسرائيل المطالبة بالسماح للمستوطنين الذين سيقيمون خارج حدود اسرائيل المتفق عليها بالبقاء في ديارهم كمواطنين في الدولة الفلسطينية, مع ضمان امنهم, شريطة ان يلتزموا باحترام قوانين تلك الدولة. لقد صرح الرئيس محمود عباس اكثر من مرة بانه لا يستبعد هذا الخيار. والاولى باسرائيل ان تحاول اقناعه انه على الصعيد المبدئي لا يمكن قبول حالة لن تسمح ليهود اسرائيليين الاقامة في الدولة الفلسطينية. اما على الصعيد العملي فان هذا الخيار افضل من اخلاء المستوطنين بالقوة, مما سوف يشعل المجتمع الاسرائيلي برمته وينسف أي اتفاقية سلام سوف يتم التوصل اليها من خلال العملية التفاوضية. واذا ما رفض المستوطنون خيار الاقامة في الدولة الفلسطينية, فسوف يبقى مفتوحا امامهم سبيل الجلاء الطوعي الى داخل الحدود السيادية لدولة اسرائيل, مع منحهم دعما ماديا سخيا من قبل السلطات الاسرائيلية.
هل هذا السيناريو غير واقعي وغير قابل للتطبيق؟ ربما يكون كذلك, ولو لسبب ان الهدف من اقامة المستوطنات اساسا كان وما زال سياسيا بحتا: الحيلولة دون اقامة دولة فلسطينية الى جانب دولة اسرائيل. واذا كنا ننطلق من الفرضية بان السلام الاسرائيلي الفلسطيني لا يمكن ان يتحقق الا من خلال حل الدولتين للشعبين, فان مساعي المستوطنين لمنع اقامة الدولة الفلسطينية يساوي نسف أي حل سلمي اصلا. وهكذا فان المقولة (التي لها ما يبررها من حيث المبدأ) انه "لا يجوز تشريد أي انسان من بيته" ليست الا خفاءا لفرض اجندة "اسرائيل الكبرى" بالاكراه على مواطني دولة اسرائيل, وهي الاجندة التي لا تريدها اغلبية المواطنين.